Cantorij, Liedboek koorbundels en auteursrechten

 In Auteursrechten, Blognieuws

“Ik ben bestuurslid van een cantorij van 20 leden. Wij zingen in de diensten van onze kerk circa 12 keer per jaar. We zingen de liederen mee met de gemeente, en wisselen dat af met enkele coupletten vierstemmig, alleen gezongen door het koor. Daarnaast zingen we in elke dienst een bekend lied in een bijzondere koorbewerking. Tot nu toe had elk cantorijlid een groene koorbundel bij het Liedboek voor de kerken in bezit en verder maakten we gewoon kopietjes van de andere liederen, bijvoorbeeld uit Zingend Geloven. We snappen dat dat niet de correcte weg is, maar hoe regelen we het nu echt goed met het nieuwe Liedboek en wat kost ons dat?”

Het bestuur van deze cantorij is van goede wil en verdiept zich in de spelregels rond het auteursrecht. Hulde! Maar tegelijk wordt het daarmee niet eenvoudiger om te doorgronden hoe het zit. En in elk geval is de overgang van hoe ze het eerst deden naar een legale manier van werken meestal niet goedkoper. En in de praktijk zijn er dan soms  adviseurs zonder de juiste kennis, die wel menen te weten hoe het zit en die de normale discussie er niet plezieriger op maken. Dit overzicht is daarom bedoeld voor iedereen die van goede wil is en een informatief steuntje in de rug nodig heeft.

Hoe zit het eigenlijk met het auteursrecht?

Als bestuur van een koor dient u te weten met welke auteursrechten u te maken hebt in uw praktijk. Die wetgeving is in ons land democratisch bepaald en dus kunt u zich daar niet zomaar aan onttrekken als het u niet goed uitkomt. U bent zelfs als bestuurslid hoofdelijk aansprakelijk te stellen, als de rechten niet correct zijn afgedragen. Voldoende redenen om u er toch even in te verdiepen. En ja, het auteursrecht is een ingewikkeld onderdeel binnen ons Nederlandse rechtssysteem. Maar de kern is dit: de auteur heeft recht op een vergoeding als iemand gebruik wil maken van zijn werk. De auteur is de tekstschrijver en ook de componist of arrangeur, de gebruiker is het koor. Het werk is het geestelijk eigendom van de auteurs en voor het gebruik daarvan moet worden betaald. Let op: dat geldt ook als je zelf een arrangement maakt van een bestaande melodie. Hoe eigen en uniek die ook is. Het gaat immers om het bewerken en dupliceren van het geestelijk eigendom van anderen, die daarvoor wettelijk gezien recht hebben op een billijke vergoeding. Hoe hoog die vergoeding is, is niet in zijn algemeenheid te zeggen.

Niet één, maar drie soorten auteursrecht

Als bestuur van een koor of cantorij kunt u te maken krijgen met drie verschillende soorten auteursrecht. Voor het uitvoeren van uw muziek (BUMA), voor het gebruiken van bladmuziek (uitgeverijen), en eventueel voor het gebruik van geluidsdragers en bestanden (STEMRA). Wat is er nodig om als bestuur aan uw wettelijke verplichtingen te voldoen?

1. BUMA: Uitvoeringen en repetities

Elk koor betaalt BUMA-rechten om het repertoire legaal openbaar te kunnen maken, d.w.z. tijdens repetities en uitvoeringen. De meeste koren zijn aangesloten bij een korenbond. In dat geval zijn deze rechten  al een onderdeel van de contributie aan de korenbond. Er bestaan collectieve regelingen via de Vereniging van Nederlandse Korenorganisaties waardoor de bijdrage per koorlid op circa € 3,- per jaar uit kan komen. Bij afzonderlijke afspraken betaalt het koor een bedrag per lid per jaar voor de repetities de door het koor zelf georganiseerde concerten. Het aantal keren per jaar dat u zelf een uitvoering organiseert is bepalend voor de hoogte van het tarief. Er zijn tarieven voor maximaal drie eigen uitvoeringen (circa € 8,-) en voor maximaal 11 eigen uitvoeringen (circa 15,-) per jaar.
Let op: Als uw koor wordt uitgenodigd door derden dan telt dat niet mee voor de bepaling van het tarief, omdat de organisator zelf verplicht is hiervoor af te dragen.
Het opgeven van de gezongen werken aan BUMA vereist een administratieve handeling van het koorbestuur. Deze opgave bepaalt niet de hoogte van de contributie, maar wel de verdeling van de gelden over de aangesloten auteurs. Noteer daarom van elk concert de volgende gegevens per uitgevoerd werk:  titel, componist, tekstdichter, bewerker, uitgever, aantal uitvoeringen.
De uitzonderingen:
Er zijn twee uitzonderingen op de wettelijke plicht voor een afdracht van uitvoeringsrechten aan BUMA.
1. Zingt het koor uitsluitend werken van auteurs die langer dan 70 jaar geleden zijn overleden, dan bent u geen BUMA-afdracht verschuldigd. (Mocht er een werk tussen zitten dat daar niet aan voldoet, dan bent u wel gewoon de BUMA-afdracht verschuldigd.)
2. Een wettelijke uitzondering vormt de medewerking aan “Erediensten in de kerk”. Deze hoeven niet opgegeven te worden als uitvoering. Maar let op,  een eredienst is daarbij wel omschreven: “een geheel van voorgeschreven gebeden, ceremoniën en handelingen die een eredienst uitmaken. In het christendom wordt dit ook wel een liturgie genoemd.” Een cantorij die uitsluitend meewerkt aan erediensten valt hier dus onder. Het verzorgen van een concert of zangavond niet.

Landelijke BUMA-regeling PKN:
Vanwege het feit dat er in en om de kerk meer gebeurt dan gemeentezang en begeleiding daarvan heeft de Protestantse Kerk in Nederland een financiële regeling met de vereniging Buma. Vele auteurs hebben hun rechten overgedragen aan deze vereniging, die ze namens hen exploiteert en de opbrengsten onder hen verdeelt. Jaarlijks betalen de kerken (centraal) per gemeente of kerk een bedrag van ca. €31,50 aan Buma. Hiermee is in de kerk alles wat te maken heeft met uitvoeren van muziek, dus zingen en spelen tijdens kerkelijke activiteiten, afgedekt: het spelen van orgelliteratuur voor, na en tijdens de dienst, de koorzang of het zingen tijdens bijv. catechisatie of de Alpha-cursus etc.
Bron: Brochure Auteursrecht en naburige rechten in de kerk (PKN) (PDF)

 

2. Uitgeverijen: gedrukte bladmuziek

Voor elk koor is bladmuziek onmisbaar. Het notenschrift van de partijen en de liedteksten zijn immers de basis van het uitvoeren van repertoire. Het lijkt zo eenvoudig om elk koorlid de benodigde kopietjes te verstrekken voor in de koormap. Maar hier geldt als basisregel: iedere papieren kopie waarvan de rechten niet zijn afgedragen, is in feite een illegale kopie.
De Auteurswet staat het maken van kopieën zonder toestemming en betaling van een vergoeding niet toe. Daarmee beschermt de wet de rechten van de makers van bladmuziek (de componisten en tekstdichters) en de muziekuitgevers. Toch kopiëren veel koren al lange tijd op grote schaal bladmuziek zonder een correcte afdracht. Om aan deze situatie een einde te maken, is er een nieuwe regeling in het leven geroepen: de regeling Additioneel Kopiëren. Koren en hun leden kunnen hiermee op een relatief eenvoudige manier aan hun wettelijke verplichtingen voldoen. Voor een vast koor waarin iedereen beschikt over een officieel exemplaar van de muziek, heeft deze regeling eigenlijk weinig toegevoegde waarde. Voor een projectkoor van wisselende omvang misschien wel. Lees de regels van deze licentie daarom even goed door.

De uitzonderingen:
Ook op dit deel van het auteursrecht zijn weer twee uitzonderingen van toepassing:
1. Als het werk / arrangement van een auteur is, die langer dan 70 jaar geleden is overleden en de gebruikte partituur niet meer door een muziekuitgeverij wordt uitgegeven. Ook het kopiëren van bijvoorbeeld een werk van Bach dat nog steeds officieel verkrijgbaar is, is dus illegaal.
2. Als het gaat om een origineel eigen werk van de hand van een auteur dat niet is uitgegeven en waarvoor de auteur formeel aan uw koor toestemming heeft gegeven om zijn werk te gebruiken en te kopiëren.

3. STEMRA: Geluidsopnames

Het kan zijn dat uw koor voor het instuderen van nieuw repertoire gebruik maakt van geluidsopnames. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van MP3-bestanden, midi-bestanden of oefen-CD’s. Als u CD’s koopt van een officiële uitgeverij dan zijn daar de rechten al van afgedragen. Maar over elke zelf gemaakte kopie dient u – via een contract met STEMRA – de rechten af te dragen. Dat geldt ook voor het dupliceren van CD’s die geproduceerd zijn in eigen beheer, dus bijvoorbeeld van de CD van uw eigen koor.
De uitzondering:
Ook hier geldt de uitzondering voor oude werken:  als er op de geluidsdrager uitsluitend werken staan van auteurs die langer dan 70 jaar geleden zijn overleden, dan bent u geen STEMRA-afdracht verschuldigd. Maar staat er één werk op de CD dat daar niet aan voldoet, dan is de volledige STEMRA-afdracht verplicht.

De praktijk van een cantorij

Met de komst van het nieuwe Liedboek en de bijbehorende driedelige koorbundel is het zinvol om de wetgeving ook even vanuit de praktijk en de ergonomie te doordenken. De koorbundel bij het nieuwe Liedboek telt drie banden die samen ruim 2,5 kilogram wegen. De prijs is € 80,00 per set van drie banden.
Tijdens de repetitie en de uitvoering in de eredienst wil elke zanger liefst uitsluitend de te zingen liederen op volgorde hebben in een map die je qua gewicht een uurtje vast kunt houden, een belangrijk ergonomisch uitgangspunt. Je wilt aantekeningen op de partituur kunnen maken, die misschien alleen voor deze uitvoering gelden en die dus niet in de bundel moeten blijven staan. Een kopie maken voor deze doeleinden valt binnen de grenzen van de wet. De Auteurswet staat koorleden toe om korte gedeelten voor eigen gebruik te kopiëren (en kopieën te maken wanneer de originelen niet meer te verkrijgen zijn).

Met hoeveel bundels lossen we het op?

Voor elk koorlid dienen de bundels van het nieuwe Liedboek dus aangeschaft te worden, ofwel individueel door de koorleden, ofwel gezamenlijk door het koorbestuur of de kerk. Bij een grotere bestelling ineens loont het de moeite om contact te zoeken met de uitgever of de boekhandel over een mogelijke korting. Met de aanschaf is aan de juridische verplichting voldaan dat er voor de partituren betaald is. De eigen kopie voor de eigen koormap kan dan gemaakt worden. Maar dit geldt per persoon. Als één koorlid het origineel heeft, mag hij of zij dus niet zomaar voor twintig anderen een kopie maken; die twintig anderen moeten dan ook zelf het origineel aanschaffen. Voor een projectkoor met wisselende leden is één set van het benodigd aantal bundels voor het gemiddeld aantal zangers natuurlijk voldoende. Zijn er incidenteel meer zangers dan kan de regeling Additioneel Kopiëren uitkomst bieden.
Moeten al die bundels ook altijd aanwezig zijn bij een optreden? Natuurlijk niet. Maar het kan geen kwaad om juist bij optredens extern even na te denken over het bewijsmateriaal, mocht er een keer controle zijn. Een kopie van de factuur van de aangekochte bundels in de map van de dirigent of een bestuurslid kan uitstekend als bewijs dienen als er vragen worden gesteld.

Kunnen we ook per lied afrekenen?

Misschien is het aanschaffen van de koorbundels van het nieuwe Liedboek voor alle koorleden nog even een stap te ver voor u. Bijvoorbeeld omdat u nog aan het verkennen bent welke rol het Liedboek in uw gemeente gaat krijgen. Wilt u toch op een correcte manier de verplichtingen regelen dan kunt toestemming voor kopiëren van enkele liederen aanvragen bij de afdeling rechten van de BV Liedboek. U kunt een formulier voor de opgave van de gewenste liederen aanvragen door een e-mail te sturen aan Look van Oorschot.

Tot slot: blijf zingen met plezier.

Helaas zijn er koren waar harde noten worden gekraakt over deze juridische materie. De stap van illegale kopietjes naar legaal gebruik is nu eenmaal niet budget-neutraal te zetten. Maar het is wel nodig om de auteurs op de juiste manier te waarderen voor ons zangplezier. Het kost dus bijna altijd meer geld dan in de niet-legale werkwijze en dat kan soms felle reacties uitlokken. Degene die het initiatief neemt en het echt uitzoekt en de resultaten daarvan presenteert aan het bestuur, wordt niet altijd  serieus genomen en dat leidt soms zelfs tot onnodige spanningen. Als de uitkomsten van zo’n onderzoek niet bevallen, zijn er mensen die zeer creatief een andere uitleg aan de wet menen te kunnen geven. Hopelijk biedt dit artikel voldoende houvast  en argumenten om in te zien wat de praktische consequenties van legaal zingen met een koor horen te zijn. Een verstoring van het plezier in het samen zingen is het zeker niet waard.

Lydia Vroegindeweij

Recommended Posts

Leave a Comment

0
laptop en liedbundels